Stress in het team!

Een belangrijke reden om Team Resource Management de afgelopen decennia wereldwijd te ontwikkelen en toe te passen, ligt in het feit dat de aanwezigheid van stress in een team forse impact heeft op het functioneren. En dat kan geweldige nadelige consequenties hebben voor de besluitvorming en de tenuitvoerlegging daarvan. Team Resource Management (TRM) definieer ik hierbij als volgt: een samenhangend geheel van zogeheten ‘non-technical skills’, idealiter ingebed in een goede ‘just culture’ of ‘safety culture’, ontwikkeld in de luchtvaart en primair bedoeld voor teams die risicovol en/of veiligheidsgerelateerd werk verrichten en daarbij geregeld onder stress hebben te opereren.

Wat is stress?

Stress hoort bij het leven en is zeker niet altijd verkeerd. Soms zoeken we stress actief op, bijvoorbeeld wanneer we bepaalde sporten beoefenen, of wanneer we spannende attracties op de kermis bezoeken. Stress is een lichamelijke, fysiologische reactie en ontstaat wanneer er hormonen vrijkomen (zoals adrenaline of cortisol) in ons lijf.

In zekere zin hebben we bepaalde ‘stressoren’ (stress bevorderaars) nodig om goed te functioneren in ons leven. Wie kent niet van tijd tot tijd de stress om de deadline te halen? Of om op tijd te komen voor een belangrijke afspraak? Of om de trein te halen die bijna vertrekt terwijl jij je nog door een overvolle stationshal aan het worstelen bent?

Bert Timmermans beschrijft in zijn handzame boekje “Human factors in de hulpverlening, ramp- en crisisbestrijding” (Handreiking voor de hulpverlening) hoe wij als mensen een soort ‘menselijk informatieverwerkingsproces’  in ons brein hebben. Dat bestaat uit een aantal schakels, zoals zintuigelijke waarneming, aandachtvermogen (filterfunctie) en perceptievermogen (beeldvorming), lange termijn geheugen (vermogen tot analyseren, vergelijken en beoordelen),  centrale besluitvorming en actie. Deze schakels zijn alle nodig om op goede wijze informatieverwerking door ons brein te kunnen laten plaatsvinden. Timmermans legt uit dat stress vooral de schakels ‘aandacht’ en ‘perceptie’ beïnvloedt. Stress versmalt als het ware ons aandachtsproces (angst brengt focus aan op het primaire gevaar). Hierdoor wordt ons beoordelings- en besluitvormingsvermogen nadelig beïnvloed, hetgeen ingeval van risicovolle aangelegenheden ernstige gevolgen kan hebben, waardoor zelfs levens van anderen in direct gevaar kunnen worden gebracht.

Van belang is de stressoren hierbij daarom goed te onderkennen. Timmermans noemt uit de luchtvaart het voorbeeld dat er een aantal omstandigheden kan zijn waarbij het voor de betrokken medewerker niet verantwoord is te vliegen. Hij of zij is niet ‘FIT TO FLY’ wanneer er sprake is van een of meer van de volgende aspecten: Illness (ziekte), Medication (medicijnen), Stress, Alcohol, Fatique (Vermoeidheid) en Eating (overvloedige maaltijd met nadelige gevolgen). Deze woorden vormen samen het acroniem: I’M SAFE. Een aantal stressoren heb je zelf in de hand. Andere niet. Het vraagt gevoel voor verantwoordelijkheid voor functionarissen die in teamverband verantwoordelijk en risicovol werk hebben te verrichten.

Wat doet stress?

Simon Sinek gaat in zijn 99U (“Empowering the Creative Community”) speech “Leaders eat last” over zijn gelijknamige boek op treffende wijze nader in op het principe van Cortisol (zie bijgaande link: https://www.youtube.com/watch?v=ReRcHdeUG9Y). Cortisol is bedoeld om ons in leven te houden, bijvoorbeeld wanneer er gevaar dreigt. Het maak al onze zintuigen hyper gefocust en scherp, om het gevaar op te sporen en zonodig direct te kunnen vluchten. Het verhoogt onze hartslag, spant onze spieren aan om eventueel te kunnen vechten en het maakt ons wat paranoïde om snel het gevaar te kunnen vinden. Niet alleen mensen hebben het, maar ook dieren. Denk maar aan een kudde gazelles die aan het grazen is en plotseling gevaar waarneemt. Stress is uiterst besmettelijk; wanneer één dier het heeft, nemen de andere het direct over. Zo werkt het ook tussen mensen in teams…. Cortisol sluit bij vrijkomen andere niet-noodzakelijke lichaamsfuncties tijdelijk af (je nagels groeien bijvoorbeeld niet, maar dat is bij stress op zich geen probleem ;-). Cortisol verbruikt namelijk extra energie, die ergens vandaan moet komen. Cortisol is niet bedoeld om permanent in ons lijf actief te zijn, dat is namelijk voor ons lichaam erg ongezond. Het sluit namelijk ook ons immuunsysteem tijdelijk af. Dus anders gezegd; langdurige stress is fysiologisch aantoonbaar erg ongezond.

Wat activeert stress?

Er zijn diverse activiteiten en aspecten die stress activeren en verder bevorderen. Wanneer we bijvoorbeeld veel piekeren of bezorgd zijn, wanneer we onder tijdsdruk moeten presteren, wanneer we een tekort aan resources hebben, privéomstandigheden die zorgen baren, wanneer er algehele stress in de organisatie is etc. We hebben dan de neiging vanuit onze amygdala te denken en te acteren; dat deel van onze hersenen waarin het emotionele centrum van ons brein zetelt (het limbische systeem). Dit onderdeel zorgt ervoor dat we boosheid, irritatie of frustratie kunnen voelen. Maar het zorgt er ook voor dat we plezier kunnen beleven. Wanneer onze amygdala overactief wordt, beïnvloedt dat ons denken en handelen negatief.

Wat remt stress?

Vanuit neuroleiderschap weten we dat er stress relief ontstaat, wanneer we ons denken vooral gaan aansturen vanuit onze prefrontale cortex, dat deel van onze hersenen waar ons denken, ons redeneren en analyseren zit. Wanneer we ingeval van stress onze creativiteit gaan inzetten, oplossingsgericht gaan denken en onze rationaliteit juist de ruimte bieden, dan treedt in het algemeen stress relief op. Ook effectieve besluitvorming in teamverband draagt bij aan stressrelief.

Guido de Valk beschrijft in zijn boek “Neuroleiderschap. Van macht naar kracht” dat het helpt om stress te labelen wanneer we doorhebben dat we op enig moment stress hebben. Wanneer je bewust gaat ‘labelen’ (“Hey, ik heb stress en dat is een lichamelijke reactie op een bepaalde spanning of zorg die ik heb.”), dan sta ik er even bewust bij stil en neemt als het ware je prefrontale cortex het weer snel over van je limbische systeem. De Valk geeft verder aan dat de tweede stap dan is je reactie te ‘reframen’; je moet op een andere manier naar je reactie kijken. Onderken dat je lichaam automatisch reageert en heb daar geen oordeel over. Daarmee neemt de activiteit van de amygdala weer af. Tot slot adviseert De Valk om te ‘refocussen’: geef niet de optredende angst aandacht, maar focus je op wat je echt belangrijk vindt. Je zet daarmee je denken en je waardensysteem actief in en aan. Dat vergroot de activiteit van je prefrontale cortex en dringt de ongewenste activiteit van de amygdala op dat moment verder terug.

Stress en het DISC gedragsprofiel

De manier waarop je stress krijgt en stress ook weer kwijtraakt, is min of meer afhankelijk van ons voorkeursgedragsstijl. Hoe dat zit, leg ik hieronder graag nader uit. Misschien ben je vertrouwd met het DISC model. Een handzaam vierkleurenmodel dat onderscheid maakt tussen taakgericht en mensgericht gedrag, alsmede introvert en extravert gedrag. De meeste mensen hebben twee min of meer dominante gedragsvoorkeurstijlen Iedereen heeft alle kleuren in zich en een gedragsvoorkeursstijl zegt niets over onze intelligentie of onze leiderschapskwaliteiten. Onze voorkeursstijlen zeggen daarentegen wel iets over onze ‘stressoren’ (wat ons stress geeft) en over ons ‘stress relief’ (hoe we weer ontspannen). Onderstaand schema maakt dit verder duidelijk, vanuit de primaire emoties, verbonden aan de vier gedragstypen.

Uiteraard hoop ik dat je deze uiteenzetting interessant vond om te lezen! Tot slot nog een laatste vraag aan je: Hoe bewust manage jij je stress wanneer je in teamverband opereert? Neem contact met me op!